DLA GRUPY VIII
Termin realizacji: X/2019-VI/2020
Cel ogólny: kształtowanie prawidłowej wymowy
Główne zadania:
- Usprawnianie narządów artykulacyjnych.
- Kształtowanie prawidłowych nawyków oddechowych.
- Doskonalenie słuch fonematycznego.
- Wywołanie i/lub utrwalenie prawidłowego brzmienia głosek: l, r. k, g.
- Automatyzacja prawidłowej wymowy.
- Wzbogacenie zasobu słownictwa.
Ewaluacja:
Okresowe badanie efektów w miesiącach: styczniu, marcu, czerwcu.
Postępowanie logopedyczne:
I. Ćwiczenia wstępne
1.Ćwiczenia wstępne usprawniające narządy mowy:
- wargi i policzki,
- język,
- podniebienie miękkie,
- dolnej szczęki.
2. Ćwiczenia oddechowe.
3. Ćwiczenia percepcji słuchowej.
II. Praca nad głoską
Głoska [l]
Etap I
Ćwiczenia narządów mowy przygotowujące do wywołania głoski [l]
- Oblizywanie językiem wewnętrznej powierzchni górnych zębów - zabawa Mycie zębów.
- Dotykanie czubkiem języka górnych dziąseł, a następnie energiczne opuszczenie języka
w dół - zabawa Idzie koń. - Uderzenie całą powierzchnią języka o podniebienie, czyli naśladowanie mlaskania.
- Zlizywanie całą powierzchnią języka kawałka gumy rozpuszczalnej lub czekolady przyklejonej do podniebienia.
- Ssanie językiem pudrowego cukierka przyklejonego do podniebienia.
- Szybkie wyrzucanie zwiniętego języka z jamy ustnej na zewnątrz.
- Podczas szerokiego otwierania jamy ustnej, dotykanie wewnętrznej powierzchni górnych zębów - zabawa Liczenie zębów.
- Przytrzymywanie szerokiego języka kilka sekund na podniebieniu, przy szeroko otwarty ustach.
Etap II – wywołania dźwięku
I sposób: metoda wizualizacji wg J. Szumskiej
II sposób: aby uzyskać głoskę l, podbijamy lekko podbródek zewnętrzną stroną
dłoni podczas artykulacji głoski a.
Etap III – utrwalania dźwięku
Utrwalenie zaburzonych głosek odbywa się według schematu:
- Utrwalenie wywołanej głoski:
- Utrwalenie głoski w izolacji
- Utrwalenie głoski w sylabach
Połączenie wszystkich wywołanych głosek (nagłos) z samogłoskami otwartymi
- Utrwalenie głosek w wygłosie
- Utrwalenie głosek w śródgłosie
- Utrwalenie głosek w logotomach.
- Utrwalenie głosek w wyrazach wyjściowych
Etap IV - Automatyzacja głosek
- Powtarzanie wyrazów z wywołanymi głoskami w nagłosie, w wygłosie
i w śródgłosie - Utrwalenie w zdaniach
- Teksty drukowane i wierszyki
- Mowa spontaniczna
- Opowiadanie treści historyjek obrazkowych
Głoska [r]
Etap I
Ćwiczenia narządów mowy przygotowujące do wywołania głoski [r]:
Ćwiczenia języka
- Nagryzanie brzegów języka zębami, czyli masowanie i rozciąganie języka.
- Wysunięcie przedniej części języka między zęby i delikatne żucie go, tzn. masaż języka.
- Przeciskanie języka przez maksymalnie zbliżone do siebie zęby, tj. masowanie języka.
- Wysuwanie szerokiego języka z ust - zabawa „Pokaż łopatę”.
- Odklejanie językiem chrupek kukurydzianych lub opłatka z podniebienia.
- Klaskanie czubkiem języka o podniebienie twarde, od najwolniejszych uderzeń po najszybsze - zabawa „Jedzie konik”.
- Wielokrotne odrywanie języka przyklejonego całą powierzchnią - do podniebienia - zabawa w mlaskanie.
- Zlizywanie z przedniej części podniebienia twardego przyklejonego kawałka czekolady, kropli miodu, odrobiny dżemu lub opłatka.
- Naśladowanie lub ssanie prawdziwego cukierka czubkiem języka.
- Przytrzymanie paska papieru wargami, a następnie zdmuchiwanie
go z ust. - Szybkie wypowiadanie głoski [l].
- Szybkie i kilkukrotne wybrzmiewanie ly z językiem uderzającym o górną wargę.
- Energiczne, wielokrotne wybrzmiewanie:
te, te, te,
ty, ty, ty,
de, de, de,
dy, dy, dy.
Naśladowanie różnych odgłosów:
- rybki - plum, plum,
- indyka - gul, gul,
- bociana - kle, kle,
- chodaków - klap, klap,
- mycia - chlapu, chlapu,
- jazdy konnej – patataj.
Śpiewanie różnych melodii na sylabach:
- la, la, la,
- lo, lo, lo,
- le, le, le,
- lu, lu, lu,
- ly, ly, ly.
Coraz szybsze wypowiadanie zbitki sylabowej la lo lu le.
Szybkie kilkukrotne powtarzanie:
nalapatada,
nolopotodo,
nelepetede,
nuluputudu,
nylypytydy.
Coraz szybsze i wielokrotne wypowiadanie zbitki bd.
Powtarzanie ze stopniowym przyspieszaniem:
bda, bdo, bde, bdu, bdy,
pta, pto, pte, ptu, pty,
bda – pta,
bdo – pto,
bde – pte,
bdu – ptu,
bdy – pty.
Przyspieszone wielokrotne wybrzmiewanie:
tedamwa,
tat tedat,
ente dente,
lelum polelum,
ble, bla,
tla, tlo, tlu.
Podczas szerokiego otwierania jamy ustnej, unoszenie czubka języka do podniebienia a następnie szybkie i wielokrotne wymawianie przytępionych głosek: [t] [d] oraz zbitek spółgłoskowych td, tdn, a także zbitek sylabowych:
teda – teda,
tede – tede,
tedo – tedo,
tedu – tedu,
tedy – tedy.
Recytacja rymowanki z [t] dziąsłowym
Kto tutaj tak tupie?
To tato tutaj tak tupie.
Ach, tato tutaj tak tupie!
- Unoszenie czubka języka do wałka dziąsłowego, wymawianie przedłużonego [d] z równoczesnymi energicznymi, poziomymi ruchami palcem po wewnętrznej powierzchni języka lub po wędzidełku podjęzyczkowym.
- Uniesienie języka do wałka dziąsłowego, a następnie mocne dmuchnięcie na czubek języka, aż do pojawienia się tr.
- Ułożenie wąskiego paska papieru na języku lub pod nim, a następnie wypowiadanie głoski [t]. Papier powinien się unosić, a zamiast [t] powinno pojawić się trrr.
- Mocne akcentowanie [t] podczas wybrzmiewania zbitek tll, tll, tll, trl najpierw szeptem,a potem głośno.
- Powtarzanie szeptem, a następnie głośno:
la, la, la, trla,
lo, lo, lo, trlo,
lu, lu, lu, trlu,
!e, le, le, trle,
ly, ly, ly, trly,
li, li, li, trli.
- Szeptem i głośno wypowiadanie trla, trlo, trle, trlu, trly.
- Próby naśladowania odgłosów, zaczynając od szeptu:
- śpiewu ptaków - tri li li,
- gry na trąbce - tra ta ta, tru tu tu, tre te te,
- zepsutego zamka karabinu - tr tr tr, dr dr dr,
- warczenia psa - wrr, wrr, wrr,
- ruszającego traktora - tur tur tur, tyr tyr tyr, pyr pyr pyr,
- ćwierkania wróbli - ćwir, ćwir,
- zatrzymywania konia - pr, pr,
- chrapania - chr, chr, chr,
- dzwoniącego tramwaju - dryń, dryń,
- chrupania - chrup, chrup,
- szorowania - szuru, szuru,
- zapalania światła – pstryk,
- łamania gałęzi – trach.
- Częste żucie gumy do momentu utraty przez nią smaku.
Ćwiczenia warg
1. Naśladowanie odgłosów z otoczenia:
- samopoczucia w czasie zimna - brr, brr,
- ruszającego motocykla - brum, brum,
- parskania konia - prr, prr.
2. Energiczne pionowe poruszanie warg bokiem palca.
3. Parskanie wargami z językiem wysuniętym między nimi.
4. Pionowe ruchy palcami po wargach, naśladujące grę na gitarze lub harfie.
Etap II - wywołanie głoski r
- Ułożenie języka w pozycji l i wypowiadanie lala lala… alalalal… tatatata… patataj… hopla… bla-ble…
- Użycie szpatułki lub palca w celu wywołania drżenia na bazie głoski l
- Dalsze wywoływanie drżenia na bazie trrr… trrr… trrra… drrr… durra…
- Wprowadzenie ze wspomaganiem palca trawa, droga.
Etap III – utrwalenie dźwięku
- Utrwalenie głosek w sylabach i logotomach po spółgłoskach
- Utrwalenie głosek w sylabach i logotomach po samogłoskach
- Utrwalenie głosek w wyrazach wyjściowych
Etap IV - Automatyzacja głosek
Powtarzanie wyrazów z wywołanymi głoskami
- Utrwalenie w związkach wyrazowych
- Utrwalenie w zdaniach
- Teksty drukowane i wierszyki
- Mowa spontaniczna
- Opowiadanie treści historyjek obrazkowych
Etap V – ćwiczenia kinestezji artykulacyjnej:
Przykłady r – l : la – ra , lama – rama,
Przykłady: r – j: ra – ja, raki – jaki.
Głoski [k] [g]
Etap I
Ćwiczenia narządów mowy przygotowujące do wywołania głosek [k], [g]:
- Opieranie czubka języka o dolne zęby i cofanie go w głąb jamy ustnej, aby nastąpiło uniesienie grzbietu języka do góry - zabawa Koci grzbiet.
- Picie gęstych napojów przez długą i cienką słomkę.
- Przysysanie drobnych papierków przez rurkę i przenoszenie ich na plansze.
- Układanie czubka języka za górnymi zębami i opuszczanie go do dziąseł dolnych podczas szerokiego otwierania jamy ustnej.
- Naśladowanie ssania cukierka i mlaskania całą powierzchnią języka przy opuszczonej żuchwie.
- Ziewanie przy szeroko otwartych ustach.
- Wdychanie powietrza nosem i wydychanie ustami, podczas szerokiego otwierania ust.
- Przyklejanie całej masy języka do podniebienia przy szeroko otwartych ustach, a następnie energiczne opuszczanie przodu języka w dół.
- Nawoływania i okrzyki:
- hej, hej
- hop, hop,
- hej ho, hej ho,
- ho ho ho,
- hip hip, hura,
- buch, bach,
- echo, echo.
- imitowanie śmiechu:
- dziadka - he, he,
- taty - ho, ho,
- mamy - ha, ha,
- dziewczynki - hi, hi.
- zabawy w chuchanie na:
- zmarznięte ręce,
- lustro, by zaparowała jego powierzchnia.
Etap II - wywołanie głoski [k]
Głoska [k]
To głoska zwarta, tylnojęzykowa, bezdźwięczna, twarda, ustna.
Najpopularniejszą metodą wywołania głoski [k] jest położenie dziecka na kozetce z odchyloną do tyłu głową lub maksymalne odwiedzenie głowy do tyłu, podczas siedzenia na krześle. Te pozycje pozwalają na bezwładne obsuwanie się całej masy języka w tył i prawidłową realizację [k], dlatego że wymowie głoski towarzyszy uniesienie się tylnej części języka do podniebienia miękkiego. Innym sposobem realizacji głoski jest próba powtarzania prototypowej realizacji podczas szerokiego otwierania ust. Widoczny w ten sposób język może być również przykładem do naśladowania.
Jeśli występują kłopoty z prawidłowym ułożeniem języka, można posłużyć się szpatułką lub palcem, przytrzymując go na dole jamy ustnej podczas wybrzmiewania [t] oraz sylab ta, to, te, tu. Unieruchomienie apexu spowoduje uniesienie się tylnej części języka do góry. (Demel 1994, 79; Styczek 1981, 475; Skrzynecka 1998, 4; Nowak 1995, 50).
W sytuacji, w której żadna z metod powyższych nie skutkuje, ćwiczenia można rozpoczynać od wygłosowego [k], powtarzając kijok, kijuk, by następnie przejść do układów kończących się słowami ze śródgłosem [k], np. kijokula, kijokoła (Skrzynecka 1998, 5).
Etap II - wywołanie głoski [g]
Głoska [g]
Jest głoską zwartą, tylnojęzykową, bezdźwięczną, twardą, ustną.
Wywołanie głoski [g]
Dokładnie utrwalone ćwiczenia narządów mowy, przygotowujące do wywołania głoski [k], a następnie jej prawidłowej realizacji w różnych układach w zasadzie gwarantują, że głoska [g] powinna pojawić się samoistnie. Mogą jedynie wystąpić problemy z bezdźwięczną jej realizacją, należy wtedy postąpić, jak w przypadku opisanej wcześniej głoski [ż].
Aby udźwięcznić [g] proponuje się także wybrzmiewanie jej między samogłoskami, np. aga, ago, age, agu itd. (Demel 1994, 87). Można także polecić wymawianie głoski [k] z równoczesnym lekkim uderzaniem w klatkę piersiową dłonią zwiniętą w łódeczkę.
Podczas wybrzmiewania [d] z unieruchomionym czubkiem języka, palcem lub szpatułką uzyskujemy również głoskę [g] (Rodak 1997, 39), wykorzystując metodę przekształceń artykulacyjnych.
Etap III – utrwalania dźwięku
Utrwalenie zaburzonych głosek odbywa się według schematu:
- Utrwalenie wywołanej głoski:
- Utrwalenie głoski w izolacji
- Utrwalenie głoski w sylabach
- Połączenie wszystkich wywołanych głosek (nagłos) z samogłoskami otwartymi
- Utrwalenie głosek w wygłosie
- Utrwalenie głosek w śródgłosie
- Utrwalenie głosek w logotomach.
- Utrwalenie głosek w wyrazach wyjściowych
Etap IV - Automatyzacja głosek
- Powtarzanie wyrazów z wywołanymi głoskami w nagłosie, w wygłosie
i w śródgłosie - Utrwalenie w zdaniach
- Teksty drukowane i wierszyki
- Mowa spontaniczna
- Opowiadanie treści historyjek obrazkowych
Opracowała: mgr Elżbieta Skórzewska